Uzyskanie zgody na wykonanie zabiegu, procedury medycznej oraz wdrożenie leczenia ma podstawowe znaczenie zarówno z medycznego, jak i prawnego punktu widzenia. Zgoda to akt woli pacjenta o charakterze upoważniającym i jednocześnie odwołalnym, podjęty swobodnie i na podstawie rzetelnej informacji, udzielonej w sposób przystępny, dotyczący wszystkich etapów postępowania medycznego.
Obowiązek uzyskania zgody od pacjenta na wykonanie procedury medycznej w polskim ustawodawstwie wynika z Ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta. Przestrzeganie uzyskania zgody na leczenie jest istotne również z powodu coraz częstszego pociągania do odpowiedzialności prawnej (karnej i cywilnej) personelu medycznego. Wykonanie zabiegu medycznego bez zgody pacjenta stanowi naruszenie prawa pacjenta i może skutkować poważnymi konsekwencjami z tego tytułu. Zdarzają się oczywiście sytuacje szczególne, w których nie jest możliwe uzyskanie zgody pacjenta np. w sytuacjach nagłego zagrożenia zdrowia życia, gdy istotne jest podjęcie natychmiastowych czynności ratunkowych.
Aby zgoda została uznana za prawnie skuteczną, musi spełniać następujące warunki:1. Osoba udzielająca zgody musi być podmiotem do jej udzielania – z reguły to sam pacjent zgadza się na proponowane mu świadczenie zdrowotne, jednak są sytuacje, że taką decyzję wyraża inna osoba lub sąd;
2. Zgoda musi być poprzedzona odpowiednią informacją – pacjent lub jego przedstawiciel ustawowy powinien zostać rzetelnie poinformowany o obecnym stanie zdrowia, diagnozie i proponowanych oraz możliwych sposobach leczenia i diagnostyki, a także o dających się przewidzieć następstwach ich zastosowania lub zaniechania, wynikach leczenia oraz rokowaniach. Ważny jest również sposób przekazania informacji – ustawa wprowadza wymóg udzielenia tzw. ”przystępnej informacji” czyli zrozumiałej dla pacjenta;
3. Zgoda musi być wyrażona przed czynnością medyczną - skuteczna zgoda musi być udzielona we właściwym czasie, czyli przed rozpoczęciem procedury – uzyskanie zgody po udzieleniu pomocy lub w trakcie nie jest prawnie skuteczne;
4. Zgoda musi być wyrażona świadomie i dobrowolnie – świadomą zgodę może wyrazić tylko pacjent, którego stan zdrowia pozwala na przyjęcie ze zrozumieniem informacji udzielanej mu przez personel medyczny. Decyzja ta będzie świadoma, jeśli zdolność rozumowania nie będzie zakłócana takimi czynnikami jak: silny ból, działanie leków upośledzających sprawność psychiczną, schorzenie ograniczające świadomość, stan upojenia alkoholowego lub narkotycznego. Pacjent powinien mieć możliwość swobodnego i dobrowolnego wyboru metody i wyrażenia zgody na proponowane leczenie. Zgoda musi być wyrażona przez niego samego i wynikać bezpośrednio z jego aktu woli;
5. Zgoda musi być wyrażona w odpowiedniej formie – zgodnie z ustawą o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta zgoda lub sprzeciw mogą być wyrażone ustnie lub przez takie zachowanie, które w sposób niebudzący wątpliwości wskazuje wolę poddania się czynności.
Pacjent pomimo wyrażenia wcześniejszej zgody na zabieg, może cofnąć zgodę zarówno przed samym zabiegiem, jak również w trakcie jego udzielania. Decyzja pacjenta musi być respektowana przez personel medyczny i odnotowana w dokumentacji medycznej. Ze względu na rodzaj podmiotu posiadającego zdolność do wyrażenia zgody na świadczenie medyczne można wyodrębnić:
Warunek uzyskania zgody pacjenta na wykonanie czynności medycznych jest jednym z podstawowych praw pacjenta na mocy nie tylko przepisów prawa polskiego, ale i międzynarodowego. W codziennej praktyce zdarzają się sytuacje, w których pacjentem jest osoba niepełnoletnia lub ubezwłasnowolniona, dlatego tak ważna jest znajomość przepisów prawa w tym zakresie.